İstilik sistemləri binaya və ya digər məkana istilik vermək üçün nəzərdə tutulmuş sistemlərdir. Sobalar, istilik nasosları və radiasiyalı istilik sistemləri də daxil olmaqla bir çox fərqli istilik sistemləri var. Bu sistemlər istilik yaratmaq üçün təbii qaz, elektrik enerjisi, propan və ya neft kimi müxtəlif enerji mənbələrindən istifadə edir. Müəyyən bir məkan üçün ən yaxşı olan istilik sisteminin növü müxtəlif amillərdən, o cümlədən məkanın ölçüsündən, binanın yerləşdiyi iqlimdən və sistemin enerji səmərəliliyindən asılıdır.İstilik sistemlərinin bir neçə növü olsa da bugünki yazımızda onların iki ən əsas qrupundan bəhs edəcəyik: Mərkəzi istilik və yerli (regional) istilik sistemləri.
1-Mərkəzi İstilik Sistemləri
Mərkəzi istilik ümumiyyətlə soyuq iqlimi olan şəxsi mənzillərdə və ya ictimai binalarda istifadə olunur. Sistemə istifadə ediləcək mayenin (su, hava və ya buxar) qızdırılması üçün mərkəzi qazan və ya qızdırıcı daxildir. Bundan əlavə, bu sistemə qızdırılan mayenin paylanması üçün boru kəmərləri və istiliyi ətraf havaya ötürmək üçün radiatorlar daxildir. Burada radiator konveksiya ilə istiliyi ətraf mühitə ötürən istilik dəyişdiricisidir. Ümumiyyətlə, binalarda radiatorlar divarlara quraşdırılır. Mərkəzi istilik qurğularının başqa növləri də var ki, bu proses istilik radiatorları istifadə etmədən döşəmənin altına xüsusi borular yerləşdirməklə aparılır. Bu, ətraf mühitin nöqtələrdə yerləşən radiatorlara ötürülməsi ilə qızdırılmasının bir formasıdır. İstilik qazanının qızdırdığı su strukturun klassik dövriyyə sistemləri ilə müəyyən edilir. Onu qeyd etmək istərdik ki, keyfiyyətli radiatorların istehsalında istifadə olunan material polad və alüminiumdur.
Bununla yanaşı, isti su mərkəzi istilik sistemi mərkəzi istilik sistemləri arasında ən çox yayılmışdır. Mərkəzdə əldə edilən isti su sahə stansiyaları vasitəsilə strukturlara ötürülür. Mərkəzi isitmədə məqsəd hər bir bina və obyektin müstəqil olmasını təmin etməkdir, onun təkbaşına və ya asılı olamadan iş yaratmasına mane olmaqdır. Mərkəzdə çıxarılan isti su (110°-dən yuxarı) və ya buxarla daşınır. Qızdırılacaq hər bir strukturun altında istilik köçürməsi stansiya qurulur və ya mərkəzdən gələn istilik bilavasitə qızdırılacaq qurğunun istilik sisteminə verilir. Orta su temperaturu 110° – 175°, 175°-dən yuxarı isə yüksək temperatur su sinfinə aiddir. Belə istilik sistemlərininin dərəcəsi minimum 500 yaşayış yeridir.
2- Yerli İstilik Sistemləri
Yerli istilik sistemləri də istilik sistemlərinin növləri arasındadır və ümumiyyətlə mərkəzi istilik sistemi ilə eyni prinsiplərə malikdir. Amma burada istifadəçilər binalarını ümumi mərkəzi sistemdən deyil, fərdi şəkildə qızdırırlar. Burada mərkəzi isitmədə olduğu kimi isti su ilə isitmə sistemlərindən də istifadə etmək mümkündür. Bu zaman istifadəçi mənzilində radiatoru qızdırmaq üçün kombi adlanan istilik cihazlarından və ya döşəmə qızdırıcılarından istifadə edir. Bu qurğular qazanlardan daha kiçik tutumlu və yığcamdır. Adətən cihazda sirkulyasiya nasosları var. Bundan əlavə, kondisioner (isti hava konveksiyası), soba (bərk yanacaq, elektrik və ya kerosin kimi maye yanacaq) və ya kamin kimi fərdi istilik sistemləri də geniş istifadə olunan növlər arasındadır.
Bütün sistemdə istilik suyunu dövrələyən bir nasos var. İsti su tez-tez su anbarında saxlanılan daxili isti su ilə təmin etmək üçün başqa bir istilik dəyişdiricisini qidalandırmaq üçün istifadə olunur.
Havadan istifadə edən istilik sistemlərində hava kanal sistemləri vasitəsilə dövr edir. Kanal sistemləri, soyutma və kondisioner (kombi) üçün də istifadə oluna bilər və havanı filtrlərdən keçirərək təmizləyə bilir.
Mərkəzi istilik sistemləri arasında ən çox istifadə olunan başqa bir cihaz isə yer qızdırıcılarıdır. Bu cihazlarda ümumi istilik ötürülməsinin təxminən 70% -dən 80% -ə qədəri həyata keçirilir.
Qızdırılacaq ərazi döşəmə səthindən borular vasitəsilə isti suyun dövriyyəsi əsasında həyata keçirilir. Borularda isti suyun təsiri ilə döşəmə səthi istiləşir və isti hava ətraf mühitin bütün səthində aşağıdan yuxarıya doğru yayılır. Bu, bütün ərazidə bu şəkildə istilik yayılmasını təmin edilir. İstilik sistemində dəmir boru, təzyiqə davamlı plastik borular və mis borulardan istifadə olunur. Belə sistemlərdə istilik istənilən ərazidə döşəmə əvvəlcə izolyasiya edilir, sonra izolyasiya üzərində borular yerləşdirilir. Qızdırıcı boruları keçdikdən sonra borular bir qat örtük materialı ilə örtülür.
Suyun elektrik və istilik qazanlarında, borular vasitəsilə qızdırılması zamanı suyun dövranı təbii (çəkisi ilə) və ya çox vaxt məcburi dövriyyə (nasosla) olur. Suyun istiləşməsi zamanı artan su həcmi, genişləndirici qabda və ya genişləndirici tank adlı anbarda toplanır. Bunlar atmosferə açıq və qapalı genişləndirici tanklar kimi də başa düşülə bilər. Amma isti su sistemlərin əksəriyyəti atmosferə açıqdır və suyun temperaturu 90°-dən çox deyil.
Döşəmə növü istilik mərkəzi istilik sistemlərinin ilk istifadə formalarından biridir. Bu sistemlər eramızdan əvvələ qədər uzanan tarixi bir dövrü əhatə edir. Keçmiş zamanlarda binaların altında və ya divarlarından quraşdırılaraq tətbiq edilmişdir. Həmin texnikalar günümüzə qədər gəlib çıxmışdır.
Quruluşdakı boruların köməyi ilə istilik qazanlarında istilik/tilan suyunun dövriyyəsinin təmin edilməsi üçün istifadə olunan nasos sistemidir. Bu sistemdə qazandan çıxan su vurulur və onun köməyi ilə təzyiq əldə edilir və onun dövr etməsini sürətləndirərək strukturun temperaturu artır. Tələb edən dövriyyə nasoslarının inkişafı ilə baş verir.
İstilik sistemləri Suyun istənilən bölgələrə göndərildiyi və suyun istilik daşıyıcısı kimi istifadə edildiyi qurğulardır və əsasən nasos sistemləri kimi dizayn edilir. İki şəkildə baş verir: Binaya getmə istiqamətində və binadan gəlmə istiqamətində müxtəlif tətbiqlərlə edilə bilər.
Ancaq binadan gəliş istiqamətində istifadə edilən sistemlərdə, üst qatlarda olanlar radiatorlara üstünlük verilmir, çünki onlar hava yarada bilirlər. Radiatorlarda buraxılmış isti su sirkulyasiyadan sonra soyuyur və qazana qayıdır.
